Dorische zuilen en Betonsop te zien tijdens Experimenteel Beton op de Bouwbeurs

Grensverleggende ideeën voor nieuwe concepten in beton, dat is waar Experimenteel Beton voor staat. In deze workshop worden architecten en ontwerpers gekoppeld aan betonproducenten. Samen komen ze tot nieuwe ontwerpideeën, die in de vorm van prototypes het levenslicht zien. Deze editie heeft 100+ als thema, waarmee de duurzaamheid van beton wordt benadrukt, een materiaal dat moeiteloos meer dan 100 jaar mee gaat. De resultaten van de experimenten zijn te zien tijdens de BouwBeurs, 3 tot en met 7 februari in de Jaarbeurs in Utrecht. 

De deelnemers van deze editie zijn uitgedaagd om na te denken over oplossingen die de levensduur van betonelementen maximaliseren. Denk daarbij bijvoorbeeld aan aspecten als flexibel ontwerp, waarbij elementen makkelijk te de- en remonteren zijn. Het kan echter ook om esthetische aspecten gaan, zoals: hoe wordt beton mooi oud? Ook deze editie zijn ontwerpers en producenten enthousiast aan het werk gegaan. 

Zacht en warm

Dat geldt bijvoorbeeld voor architect Arman Kayhan. “Het was de tweede keer dat ik meedeed aan Experimenteel Beton. De eerste keer was in 2018. Het is een unieke gelegenheid om samen te werken met andere ontwerpers en betonproducenten, zeker voor architecten met een bureau dat beperkt is in omvang. Bovendien heb ik altijd al een zwak gehad voor beton. Er worden veel ontwerpen gemaakt waarin beton de hoofdrol heeft, maar bij negentig procent van de gebouwen komt het materiaal koud en kil over. Juist de ontwerpers die erin slagen het materiaal zacht en warm te laten ogen, zijn wat mij betreft de genieën.”

Luchtkussens

Bij deze editie werkte hij aan twee projecten. Bij de eerste ging het om het combineren van ideeën, allereerst om op hout voor de mal te kunnen besparen. “De houten mallen kunnen een aantal keer gebruikt worden, maar aan het einde van hun levensduur kun je er niets meer mee. Dat heeft te maken met het (cement)water dat in het hout trekt, heb ik me laten vertellen.” De projectgroep van Arman, met daarin medewerkers van Geelen Beton en ontwerper Jolijn van Keulen van Studio Komma, kwam op het idee om een mal te maken waarbij een deel van - of de volledige mal wordt vervangen door luchtkussens. Een wild idee, maar wel de moeite waard om uit te werken. “Zeker wanneer de luchtkussens opblaasbaar en herbruikbaar zijn, zodat je op welke plek dan ook een element kunt storten.” 

Dorische Michelin zuil

Dat idee werd verder uitgewerkt en leidde tot het prototype Dorische Michelin zuil, een verwijzing naar de Griekse Dorische zuilen en het Michelinmannetje. “Zuilen of eigenlijk kolommen zijn doorgaans door het hele gebouw hetzelfde, terwijl de kolommen op de bovenverdieping niet zo zwaar hoeven te worden uitgevoerd, omdat deze beperkte drukkrachten hoeven te weerstaan,” vertelt . “Ze hoeven immers enkel het dak te dragen.” Laura sloeg met collega’s aan het experimenteren om een prototype te maken. Daarbij kwamen ze wel wat uitdagingen tegen. “Het eerste prototype dat we hebben gemaakt was een blok van 60 x 60 x 60. Aan de bovenkant van de mal hadden we de luchtkussens vastgemaakt, aan de onderzijde niet. Daardoor gingen de kussens toch wat verplaatsen. Op sommige plekken kwamen de luchtkussens dicht op elkaar te liggen. Daar paste geen grinLaura Knook, junior engineer bij Geelen Betond meer tussen, enkel cement. Dat leverde scherpe randjes op. Door het gewicht en de scherpe randen was het lastig om het element heelhuids uit de mal te krijgen.” Voor de beurs gaan ze een tweede prototype maken, waarbij de zuil in delen wordt gestort om deze beter hanteerbaar te maken. 

Mooi oud

Arman werkte samen met architect Luc Engelhard en Bruil aan een project waarbij werd gekeken naar de verwering van beton. Vooral voor architectonisch beton is dat soms een lastig onderwerp. “Betonelementen verweren in de loop der tijd. Door slechte detaillering kan vervuiling optreden. De betonproducent wordt hier nog wel eens op aangesproken, het wordt vaak als iets negatiefs gezien. Je kunt het echter ook omdraaien, wat als je opzettelijk metalen in de gevel toevoegt waardoor vervuiling optreedt? In mijn ogen krijg je zo veel interessantere gevels. Verschillende materialen oxideren in een verschillend tempo: zo krijg je een levende gevel met verschillende kleuren en texturen.” Tijdens de Bouwbeurs wordt duidelijk wat Bruil hiervan heeft kunnen maken.

Betonsop

Architect Hayke Zweede deed deze editie eveneens voor het eerst mee aan experimenteel beton. Ook hij heeft een zwak voor het materiaal beton. “Je kunt veel met beton, je kunt er allerlei mooie vormen mee maken.” Voor experimenteel beton kon hij met een aantal van zijn ideeën aan de slag. “Een van die ideeën was het maken van betonsop – een licht, poreus materiaal, dat lijkt op sop. Het heeft een andere volumieke massa dan gangbaar beton, met slechts 20 procent beton en 80 procent lucht.” Voor Meint Baron, betontechnoloog bij Westo Prefab Beton, was het een uitdaging om dit concept te maken. “Normaliter gebruiken we zelfverdichtend beton, maar dat was hier niet bij mogelijk. We hebben uiteindelijk voor een gietmortel gekozen. Het element dat we hebben gemaakt is 80 bij 80 bij 30 centimeter, en daarmee aan de forse kant. Het is een uitdaging om het te vervoeren, maar ik zie wel mogelijkheden voor het concept. Niet als constructief element, maar bijvoorbeeld voor een scheidingswand, of als gevelplaat.” De natuur heeft vrij spel bij het ‘vetbeton’, zoals het betonsop van Hayke genoemd is. “Er zijn holtes en inkepingen zodat er bijvoorbeeld iets in de gevel kan gaan groeien. Zelfs dieren zouden erin kunnen gaan nestelen,” vertelt Hayke. Meint: “Wanneer je een lamp plaats achter de wand, krijg je een mooi effect.”

Kinetisch beton

Hayke heeft ook gewerkt aan het project kinetisch beton. “Een idee gestoeld op het kinetische zand waar kinderen vormpjes in kunnen drukken. Wat als je dat kunt toepassen in een mal, zodat je een reliëf kunt maken? In plaats van deukjes in het beton worden het uitstulpsels. Door te variëren binnen de  gevel, bijvoorbeeld van groot naar klein, kun je een soort huidachtige textuur creëren.” Voor Hayke was het een interessante ervaring om samen te werken met de betonproducenten. “Zij werden soms voor een onmogelijke uitdaging gesteld, daarom was het juist goed om samen te werken binnen een dergelijk project. Waar ik zoveel mogelijk zou willen experimenteren om tot een goed idee te komen, is dat in de praktijk doorgaans niet haalbaar vanwege de kosten.” Hij hoopt dat zijn deelname aan experimenteel beton in de toekomst wellicht iets oplevert. “Stel ik kom met een goed concept, dat ik weet bij wie ik moet aankloppen. De kans is daarmee groter dat een idee daadwerkelijk wordt gerealiseerd. Ik experimenteer zelf ook volop met beton, met een vriend ben ik elke zaterdag op kleine schaal beton aan het storten. Het is heel leerzaam, er zijn heel variabelen die invloed hebben op het eindproduct, daarmee kan je eindeloos blijven door experimenteren. En wat ik werkend krijg op kleine schaal is nog geen garantie dat het op grote schaal in de betonfabriek ook gaat werken.”

Meer informatie

Zelf meedoen aan Experimenteel Beton? Houd daarvoor de website van het Betonhuis in de gaten, of kom kijken naar de resultaten van deze editie die worden gepresenteerd op de BouwBeurs.