Pionieren op vlak van circulair en demontabel bouwen

Hergebruik van oude materialen: bij het project SUPERLOCAL in Kerkrade legt men de lat hoog ten aanzien van circulair bouwen. In het plangebied stonden vier oude hoogbouwflats, gebouwd in de jaren zestig, die niet meer aan de eisen van de huidige tijd voldeden. Drie van de hoogbouwflats worden op duurzame manier getransformeerd naar circa 125 nieuwe woningen. Het project is een proeftuin voor circulair bouwen. “We hebben veel kennis opgedaan bij dit project,” aldus Jordi Schoffelen, manager Innovatie bij Jongen Bouwpartners.

Op de projectlocatie in Bleijerheide (Kerkrade-Oost) stonden tot 2012 vier hoogbouwflats met in totaal 400 woningen. De flats voldeden niet meer aan de huidige woonwensen. In verband met de bevolkingskrimp werd in 2012 één flat gesloopt. Met de sloop van de flat verdween er niet alleen iets tastbaars, het gebouw, maar ook de sociale structuur. Bovendien verdwenen in een klap een groot aantal sociale huurwoningen, terwijl de vraag niet af- maar juist toenam. Zo ontstond de wens om bij dit project zoveel mogelijk de bestaande kwaliteiten en waarden behouden.

Hergebruik op deze schaal nooit eerder vertoond

Daarbij is de ambitie om bij de bouw van de nieuwe woningen alleen materiaal te gebruiken van de bestaande flats. Hergebruik van flats op deze schaal is nooit eerder vertoond. Ter plekke wordt geëxperimenteerd met nieuwe technieken en bouwwijzen, uitgaande van bestaand materiaal. “De flats bestonden voor het grootste deel uit asbest en beton. Voor ons was het zaak om een manier te vinden op het beton te hergebruiken.”

Dat is gebeurd in verschillende fases. In de eerste fases, in juni 2017, is gestart met de experimentele sloop en demontage van één van de flats. Met de materialen die hierbij vrijkwamen is een expogebouw gemaakt. “Hiervoor is een aantal appartementen uit de tiende verdieping van de flat gezaagd. Een geheel appartement uitzagen gaat niet vanwege de constructieve veiligheid, je moet denken aan L-vormige constructie bestaande uit wanden en vloeren. Daarmee hebben we het expogebouw opnieuw opgebouwd. Het voldoet niet aan de eisen die gelden voor woningen, maar het is wind- en waterdicht. Hergebruik op deze manier is mogelijk, maar in de toekomst zal dit veel makkelijker worden wanneer woningen demontabel worden gemaakt.”

In de tweede fase zijn drie circulaire proefwoningen gemaakt uit tenminste 90 procent van de uit het plangebied afkomstige materialen. De woningen moesten voldoen aan de huidige woonstandaarden. “Dit was een pilot. Voor de woningen hebben we gebruik gemaakt van in het werk gestort beton met een hoog percentage aan granulaat. Nieuwe materialen die we hebben toegepast zijn bio-based.”

Vijftien energieneutrale woningen, grind vervangen door granulaat

In de derde fase worden vijftien energieneutrale woningen gebouwd. “Daar hebben we het grind volledig vervangen door granulaat. In de toekomst denken we nog verder te kunnen gaan, tot aan het vervangen van zand en wellicht cement.” Geelen Beton heeft de elementen voor de woningen geleverd. “Jongen Bouwpartners kwam met de vraag hoe ver we zouden kunnen gaan met het toepassen van granulaat in onze elementen,” aldus Ruud van de Rakt, commercieel adjunct directeur van het betonbedrijf. “Daarop hebben we gekeken naar mengselsamenstellingen en veel beproevingen gedaan. Voor de wanden is het toepassen van 100 procent granulaat als grindvervanger mogelijk, maar voor de vloeren kon dat niet. Dat heeft te maken met het Bouwbesluit en de rekenregels die je moet aanhouden voor de constructieve sterkte. Bij het toepassen van granulaat verandert namelijk je mengelsamenstelling en daarmee de materiaaleigenschappen. Tot 50 procent granulaat mag je de constructieve sterkte berekenen volgens de gangbare regels, ga je daaroverheen dan moet je rekenen met lagere waardes. Bij de vloeren zouden we bij het toepassen van 100 procent granulaat de vloeren dikker moeten maken, dus meer beton moeten gebruiken. Daarmee doe je de CO₂ winst door het gebruik van granulaat in plaats van grind weer teniet.”

Woningen demontabel gebouwd

De woningen zijn bovendien demontabel gebouwd. Dat betekent dat het huis uit elkaar te halen is tot elementen, die elders weer kunnen worden toegepast. “Normaliter wordt voor het verbinden van wanden en vloeren een natte knoop gebruikt. Dat hebben we in dit geval anders gedaan, namelijk met prefab koppelingen,” vertelt Schoffelen. “Het systeem bestond al in de markt. De koppelingen zijn nodig om het bouwwerk stabiliteit te geven,” aldus Van de Rakt. “We hebben de wanden en vloeren een keer uit elkaar gehaald, om te kijken of het werkte,” aldus Schoffelen. “We zijn nu aan het nadenken over de ideale vorm van een wand voor hergebruik. In plaats van uit één deel is het misschien makkelijker om een wand uit verschillende delen op te bouwen. Zo krijg je bouwstenen waarmee je een totale wand kunt opbouwen. Qua verwerking en vervoer zou dit voordelen kunnen opleveren. Een demontabele constructie is weliswaar duurder in de bouwfase, maar wanneer je de restwaarde van een gebouw of bouwdelen mag meenemen, kun je dit verschil wellicht verrekenen.”

SUPERLOCAl is een project van de lange adem. Het vraagt om betrokken bouwpartners, die buiten de geijkte paden willen denken. Daarnaast is de medewerking van de (lokale) overheid van belang, omdat niet altijd volgens het Bouwbesluit kan worden gehandeld. “We hebben enorm veel kennis opgedaan bij dit project. Het laat zien dat circulair bouwen mogelijk is. Het vraagt wel een andere aanpak en visie dan bij regulier bouwen. Ook bij het vervolg op dit project zullen we gaandeweg hobbels tegenkomen. In plaats van in zo’n geval het project op de tekentafel te laten sneuvelen, zetten we juist door. Het is een kwestie van proberen en ervaring opdoen. Problemen lossen we gaandeweg wel op,” besluit Schoffelen.