Betonhuis: nieuwe rijksbegroting 2023 biedt weinig perspectief voor de betonsector
Op de derde dinsdag van september is er voor het bedrijfsleven, en daarbinnen de bouw- en betonsector, weinig reden tot juichen. Stijgende bouwprijzen, te weinig bouwlocaties, stikstof en een oplopende hypotheekrente. De hoge energieprijzen en de beschikbaarheid van grondstoffen spelen de sector parten. Geld en ambities genoeg om de bouw te stimuleren, maar concrete plannen ontbreken.
Directeur Betonhuis Ron Peters reageert teleurgesteld: “Er is nog veel onzekerheid. De nieuwe Rijksbegroting neemt dit niet weg. Ik mis de concrete uitwerking van de bouwambities en de steun voor het midden- en kleinbedrijf. Naast kortetermijnherstel zijn ook langetermijnperspectief en regie cruciaal. Het kabinet gaat de uitdagingen vooral te lijf met een aanzienlijk pakket aan maatregelen om de pijn voor de burgers te verzachten. Dat is belangrijk, maar de rekening kan niet disproportioneel bij het bedrijfsleven worden gelegd. We moeten de economie niet uit het oog verliezen. Het is immers de werkgever waar in steeds grotere mate het water aan de lippen komt te staan.”
Problemen stapelen zich op
De bouwsector heeft corona, stikstof en PFAS en zelfs de aanhoudende prijsstijgingen van bouwmaterialen overleefd. In een eerste reactie op de Rijksbegroting verwacht Peters dat bedrijven in problemen gaan komen: “We zien dat steeds meer bouwers vrezen dat de materiaalproblemen gaan leiden tot uitstel van bouwprojecten. Nu al worden er projecten gecanceld om hoge kosten of leveringsproblemen. Ook in de betonsector ontvangen wij de eerste signalen van uitstel. Het kabinet moet de effecten van de hoge energieprijzen voor energie-intensieve bedrijven dempen, net als in omringende landen. Dat het kabinet hier nu serieus naar kijkt, is winst." Het kabinet wil uit de bouwcrisis komen, blijkt uit de begrotingen voor grootschalige bouwlocaties en ontsluitingen in 2023. Er gaan miljoenen euro’s naar warmtenetten en isolatie. "Maar voor het sluimerende stikstofprobleem, de vergunningverlening van primaire grondstoffen zoals zand en grind is er geen oplossing."
Nieuwbouw kansrijk
Het kabinet vindt wonen, werken en leven in een goed, duurzaam en betaalbaar huis in een leefbare wijk een eerste levensbehoefte. In 2023 wordt er € 475 miljoen beschikbaar gesteld aan gemeenten voor de gebiedsbrede ontwikkeling in deze gebieden. Voor de komende tien jaar komt daar in totaal € 7,5 miljard extra beschikbaar in het zogenoemde Mobiliteitsfonds voor ontsluiting van nieuwe woongebieden en daarmee de bouw van de benodigde infrastructuur. Voor beheer, onderhoud, vervanging en renovatie (instandhouding) van Rijksinfrastructuur wordt in 2023 € 390 miljoen extra toegevoegd. “Uiteraard zijn wij blij met deze plannen, maar niet alleen het vinden van een passende woning wordt steeds lastiger, ook het bouwen daarvan wordt steeds complexer. Door de gestegen materiaalprijzen, een tekort aan arbeidskrachten en te weinig beschikbare kwalitatieve bouwlocaties vragen wij ons af hoe dit gerealiseerd moet worden." Peters is gematigd positief en mist de uitwerking: “De betonsector zet zich schrap om de economische tegenwind het hoofd te kunnen blijven bieden. Beton is relatief snel leverbaar en niet schaars. Maar aan een cascowoning heeft niemand iets. Je hebt ook dakpannen, isolatie en glas nodig. De energiecrisis en de stikstofcrisis geven de komende maanden een dip in de uitvoering en daar krijgen wij in 2023 last van. We voorzien een kleine krimp ondanks dat de vergunningverlening op niveau blijft.”
NOVEX-woningbouwlocaties
Voor de woningbouwopgave heeft het kabinet € 7,5 miljard vrijgemaakt. Deze middelen worden ingezet voor het ontsluiten van nieuwe woningbouwprojecten in de zeventien grootschalige woningbouwlocaties, de zogenoemde Novex-locaties (Nationale Omgevingsvisie Extra). Peters: “Een positieve impuls van het kabinet, maar dit zijn gebieden die als gevolg van de nationale opgaven worden herbestemd en/of ingrijpend worden heringericht. Regelmatig zien wij dat betonbedrijven in dit soort gebieden gevestigd zijn. Daar moet een oplossing voor komen. Het zijn ambitieuze kabinetsplannen, waarbij veel neerkomt op de provinciale bestuurslaag. Provincies zijn, nadat de Rijkskeuzes gemaakt zijn, aan zet om deze door te vertalen in een ruimtelijk sluitende puzzel die uiteraard ook van invloed zal zijn op keuzes die op gemeentelijk niveau nog gemaakt moeten worden. Volgens ons is dit een te traag proces." Om te zorgen dat de ruimtelijke inrichting van Nederland wordt vlot getrokken, is het nodig dat het Rijk met het bedrijfsleven komt tot heldere prioriteiten en keuzes. Op regionaal niveau dient het bedrijfsleven actief en tijdig betrokken te zijn bij de Novex-aanpak via Regionale Investeringsagenda’s. Betonhuis blijft hiervoor onafgebroken aandacht vragen.
Hoog- en laagwater
Tussen 2022 en 2027 wordt door Rijk en regio een ambitieus maatregelenpakket uitgevoerd ter grootte van € 800 miljoen, waarvan € 250 miljoen uit het Deltafonds. Hoogwater is volgens Betonhuis één van de onderdelen waaraan gewerkt moet worden en het is goed te lezen dat hier geld voor uitgetrokken is. Analyses laten zien dat de neerslag in 2021 extreem was, maar dat deze hoeveelheden neerslag vaker kunnen voorkomen, ook in andere delen van Nederland.
Maar wat te denken van laagwater? “Nederland moet zich zo goed mogelijk voorbereiden op klimaatverandering, dus ook laagwater. Op dit dossier delen wij het standpunt van Bouwend Nederland. Zij onderschrijven de nadrukkelijke regierol van de overheid op klimaat en energietransitie zoals in de Miljoenennota genoemd. Hieronder hangen veel zaken zoals circulariteit, klimaatadaptatie en natuurinclusief bouwen. Het is belangrijk dat verschillende ministeries nauwer samenwerken en een eenduidig beleid hierop formuleren. We missen de urgentie op dit onderwerp bij de verschillende beleidstafels. Het raakt onze veiligheid.”
Lastenverhoging ondernemers
Het kabinet verhoogt de lasten voor het bedrijfsleven. Het lage tarief van de vennootschapsbelasting stijgt van 15% naar 19% (inloggen), terwijl de intentie van het kabinet bij aantreden juist was om de lasten voor bedrijven te verlagen. “Uiteraard zijn wij niet blij met alle lastenverzwaringen in de winstbelasting en box 2. Die beperken de noodzakelijke duurzame investeringsruimte voor ondernemers. Tegenover de lastenverzwaring wil het kabinet enkele werkgeverslasten van bedrijven (waaronder de Aof-premie voor kleine werkgevers en investeringsaftrek) verlagen. “Een heel vreemde draai van het kabinet. Een lastenverzwaring voor het bedrijfsleven is moeilijk te verteren in onzekere tijden. Als gevolg hiervan en de te verwachten loonkostenstijging gaan bedrijven maatregelen nemen en dat geeft nog meer onzekerheid, met name voor het personeel”, aldus Peters.
Gelijk speelveld: MPG+
Als kenniscentrum zoekt Betonhuis voortdurend naar nieuwe mogelijkheden om bij te dragen aan een beter en duurzamer Nederland. De aangesloten bedrijven zijn bezig met natuurinclusief en klimaatadaptief bouwen, energiezuinig ontwerpen, innovatieve betonmengsels en verduurzaming van de productie. “Het kabinet moet prioriteit geven aan de uitwerking van de instemmingswet waarin alle spelregels staan voor uitwerking van de Klimaatfondsgelden. En er moet een gelijk speelveld zijn voor bouwmaterialen. In de Miljoenennota lezen we over de verduurzaming van de bouw en dat er aandacht is voor emissiearme bouwconcepten. Dit zijn concepten met lichtere bouwmaterialen of bouwen met koolstofvastlegging in materialen. Hierbij wordt alleen gekeken naar het materiaal in de bouwfase. Cherry picking. Er wordt niet gekeken naar de energiecomponent in de gebruiksfase.”, volgens Peters. Betonhuis pleit voor de MPG+. Met deze aanpak wordt de uitstoot tijdens de bouwfase (MPG) gecombineerd met het energieverbruik (BENG) en gepaarde CO2- uitstoot bij de gebruiksfase en het einde van de levenscyclus van de constructie. Dit is geheel in lijn met de Europese ontwikkeling.
Circulaire economie
Het kabinet dringt aan op vermindering van het gebruik van primaire grondstoffen in de bouw door onder meer het gebruik van bouw- en sloopafval. Wel erkent het kabinet de schaarste en risico’s van gestegen grondstofprijzen en vertragingen. “Maximaal 20% circulair materiaal is in onze sector met de huidige beschikbaarheid van secundaire materialen mogelijk, 80% blijft nodig van primair materiaal. Zand en grind zijn in Nederland niet schaars, maar het moet wel gedolven kunnen worden. En een eventueel verplicht percentage recyclaat in de bouw moet wel realistisch en werkbaar zijn. Aan de hand van diverse toezeggingen heeft de overheid de opdracht gekregen om een nationale grondstoffenstrategie uit te werken. Een grondstoffenstrategie kan goed samengaan met bijvoorbeeld waterveiligheid. Betonhuis ziet in de kabinetsplannen de ambitie om daar meer werk van te maken als onderdeel van duurzaamheid in de bouwsector. Dit is belangrijk om de gestelde klimaatdoelen en Betonakkoord-doelen te kunnen halen. Daarvoor is nu meer investeringsruimte nodig. De overheid kan hier als grote opdrachtgever veel impact maken. Door versnipperd beleid en vele initiatieven wordt de markt diffuus. Ook hier is regie nodig om structureel beleid en landelijke uniforme prestatie-eisen te maken. Hiermee krijgt de markt de duidelijkheid waarmee ze zich kan onderscheiden en daarmee verder kan innoveren.
