Engineering buiten comfortzone verrijkt ecologische Amstelstroombrug

De engineersafdeling van Mobilis weet in samenspraak met fabrikanten van prefab betonnen brugliggers doorgaans uitstekend raad met uitdagende brugontwerpen. Voor een extra slank brugontwerp met randliggers met maximale verjonging en excentrische oplegging, voor een optimale verdeling van het brugveld in lengtes brugliggers, voor het verwerken van 118 tons zware liggers met een 1600 tons kraan, het zorgt voor weinig hoofdbrekens. Maar als je dan ook een groene middenberm met waterberging, nestkasten voor ijsvogels en zwaluwen, opgeruwde voegen voor vleermuizen en voorzieningen voor vissen en padden gaat creëren in hetzelfde brugontwerp, dan moet je buiten je comfortzone treden.

De Amstelstroombrug wordt aangelegd over de Duivendrechtsevaart. De nieuwe verbinding voor voetgangers, fietsers en autoverkeer ontsluit het Amstelkwartier, een gebied met een industrieverleden dat wordt getransformeerd tot een nieuwe woonwijk. De brug zorgt ook voor een verbinding met de natuur in de Amstelscheg aan de overkant van de Duivendrechtsevaart. Mede om deze reden wilde opdrachtgever gemeente Amsterdam dat de brug onderdeel zou worden van het ecologische netwerk in de stad. Op die basis werd de tender uitgeschreven.

Douwe Bijlard: “Juist door op het vlak van de ecologische eisen, samen met ecologisch adviesbureau Smartland, allerlei oplossingen aan te dragen, kwamen we tot een uniek brugontwerp dat verder ging dan de eisen die de gemeente stelde. Smartland heeft in de tenderfase onderzoeken gedaan naar de leefomgeving van flora en fauna in dit gebied en de uitkomsten zijn verwerkt in het brugontwerp. Maar ook de slanke en sierlijke vormgeving van VenhoevenCS Architecture & Urbanisme, de kostenreductie door het uitsparen van remmingwerken/aanvaringsvoorzieningen en met name de toekomstbestendigheid van een later te verwezenlijken derde rijbaan scoorden hoog in onze tender. We zijn in november 2020 gestart met de werkzaamheden. Deze zomer hebben Haitsma Beton en Sarens de brugliggers gemonteerd en is het brugdek afgestort. We zijn nu vooral bezig met de landhoofden en aanbruggen. De verwachting is dat we de brug in het eerste kwartaal van 2022 kunnen opleveren.”

Bijzondere ecologische voorzieningen in het beton

De ecologische eisen bevatten een breed scala aan oplossingen die zowel in het (prefab) beton als in stortvoorzieningen zijn opgenomen en los van de constructie zijn aangebracht. Zoals een bloemrijke middenberm voor vlinders, bijen en hommels, nestkasten voor huis- en boerenzwaluwen in de brugbalken, kraamkamers voor vleermuizen in de middenpijlers. In de middenpijlers worden plekken gecreëerd voor de nesten van ijsvogels en de oeverzwaluwen. Die voorzieningen zijn in de fabriek bij de productie van prefab beton of op de bouwplaats in het in-situ zichtbeton meegestort. Bijzonder is dat de kokerliggers aan de zijkanten zijn opgeruwd zodat de vleermuizen in de voegen kunnen hangen. Architectonisch is een golfpatroon aan de onderzijde van de kokerliggers gemaakt; daarvoor is een speciale bekisting ontwikkeld. Het spiegelende water geeft zo een fraaie reflectie op de onderzijde van de brug, aan één zijde van de brug komt ook een wandelpromenade. Verder worden als ‘rustplek’ voor de vissen korven met dood hout aan de pijlers bevestigd en zijn op de betonpoeren onder de pijlers grijpstenen gestort voor de rivierdonderpad. “Voor de bouw van de Amstelstroombrug hebben wij inderdaad anders moeten denken. Als je ziet hoe deze brug een bijdrage gaat leveren aan de infrastructuur én ecologie in dit gebied, dan geeft dat een nieuwe dimensie aan (beton)techniek maar ook voor vogels, vissen, vleermuizen, amfibieën, insecten en lommerrijke vegetatie.”

De technische opbouw van de brug bestaat uit 3 overspanningen met een totale lengte van ruim 100 m. Het dek is opgebouwd uit prefab kokerliggers met een hoogte van 1100 mm, met gelijke lengtes van ca. 34,3 m per veld. De totale dekbreedte inclusief randelementen bedraagt ca. 24,5 m. In totaal zijn 34 kokerliggers gemonteerd, te verdelen in drie hoofdvarianten: liggers van 2 m breed, liggers van 1,15 m breed en randliggers. De randliggers hebben een breedte van 2,17 m en verjongen van 1100 mm naar 900 mm. Bijlard: “Behalve dat ze sterk zijn afgeschuind, liggen ze excentrisch op de middenpijlers met een grote overstek. Nu al valt de smalle rand op als onderdeel van de slanke brug.”

Voorbereid op twee extra betonliggers

De middelste brugliggers gaan een grondbak met waterbuffering dragen voor de groene berm. Ter hoogte van de wandelpromenade ontbreken de twee kokerliggers zodat een vide van 3 m breed ontstaat. Ter plaatse van het tussensteunpunt komt in eerste instantie een demontabele prefab plantenbak. De projectleider: “De onderbouw is wel constructief voorbereid op de toekomstige plaatsing van twee aanvullende betonliggers, die ontwerptechnisch al zijn uitgewerkt. Zo wordt een derde rijbaan mogelijk. Die toekomstbestendigheid laat de keuze vrij aan de gemeente als de verkeerssituatie dat in de verre toekomst vereist.”

De landhoofden zijn laag gefundeerd. De fundering bestaat uit VSP-combipalen. Achter de landhoofden wordt een in EPS uitgevoerde ophoging gerealiseerd; de landhoofden zijn dus niet grondkerend. De tussensteunpunten zijn gerealiseerd in tijdelijke (damwand) bouwkuipen en gestort op een laag onderwaterbeton. “Omdat we deze pijlers schuin hebben ontworpen, ontstaat een brede en hoge doorvaart voor het scheepvaartverkeer. Het is weliswaar een doodlopende vaart, maar er zit onder andere een betonmortelbedrijf dat grondstoffen krijgt aangevoerd en er is veel pleziervaart.”hebben wij dat optimum op veel vlakken weten te benaderen. Niet alleen voor de wandelaars, fietsers en automobilisten,

Prefab betontrappen

De pijlers bestaan uit een onderslagbalk, drie geknikte kolommen en een poer. Deze poer biedt voldoende lengte om de randliggers van het dek, tijdens montage, verticaal te ondersteunen. Na het aanbrengen van dwarsvoorspanning in het dek kan deze tijdelijke ondersteuning weer worden verwijderd. Bij het oostelijke landhoofd worden nog prefab betonnen trappartijen van Mombarg Beton aangebracht. Een deel van de betonnen zijkant van de brug wordt niet afgewerkt met baksteen, omdat daar direct tegenaan wordt gebouwd met woongebouwen.  

Douwe Bijlard: “Voor de in-situ onderbouw golden de nodige uitdagingen. Zo moest het als zichtbeton worden gestort. Daarvoor heeft Mobilis gekozen voor een zelfverdichtend betonmengsel dat ook nog eens extra duurzaam is, omdat gebruik is gemaakt van nog actieve cementfractie uit gerecycled beton alsmede uit gerecycled grind. Voor de prefab kokerliggers neem je geen risico’s met innovatieve betonmengsels. Hier ligt de duurzaamheid met name in de slankheid van het brugontwerp en derhalve de materiaalbesparing en in de logistiek. De prefab betonliggers zijn vanuit Kootstertille per schip naar het Westelijk havengebied in Amsterdam gevaren en daar met duwpontons naar de bouwlocatie gebracht.”

Optimum zoeken

Daar zijn de zware liggers - tot 118 ton - gemonteerd met één van de grootste 1600 tons kranen van Europa, met assistentie van een 750 tons en 500 tons kraan. Daarbij werd uiteraard uit het scheepvaartverkeer kort stilgelegd. “Het is bijzonder dat zo’n 1600 tons kraan met 40 vrachtwagens moet worden aangevoerd. Maar het bleek toch het optimum tussen lengte brugliggers en hoeveelheid uitvoerende werkzaamheden voor deze brug. Bovendien konden wij met de grote overspanning die vrije doorvaart zonder remmingwerken bewerkstelligen. Zo zoek je telkens naar het optimum. Met deze Amstelstroombrug hebben wij dat optimum op veel vlakken weten te benaderen. Niet alleen voor de wandelaars, fietsers en automobilisten, maar ook voor vogels, vissen, vleermuizen, amfibieën, insecten en lommerrijke vegetatie.”