Hergebruik beton: let op de prijs, neem de tijd en zorg voor een gemotiveerd team

De lijnen zijn nog te zien op het voormalige basketbalveldje aan de Ivoordreef in de Utrechtse wijk Overvecht, maar gespeeld wordt er niet meer. Nu staat er een bouwhek omheen en dient het veld als opstelplek voor grote betonnen gevelelementen. Ze zijn afkomstig van een tien verdiepingen tellend flatgebouw en wachten daar tot ze in een nieuwe flat opnieuw als gevel gaan dienen.

De gevels van grindbeton zijn de belangrijkste elementen die terugkeren bij het project in de Utrechtse wijk Overvecht. Ook de balkonhekken krijgen een tweede leven en wat kleinere spullen uit de oude flats keren eveneens terug. Van het hout van enkele gevelde bomen worden speelelementen gemaakt die in de buurt van de nieuwbouw komen.

Zonder subsidie niet mogelijk

Door het hergebruik besparen woningcorporatie Bo-Ex en ontwikkelaars Amvest en Era Contour flink wat CO2 en stikstof. Tegenvaller is echter dat het veel meer kost dan gepland. ,,We gingen ervan uit dat het kostenneutraal kon, maar dat bleek zonder subsidies niet mogelijk”, zegt Martijn Broekman, projectontwikkelaar bij Bo-Ex.

Het is een belangrijke les die de woningcorporatie heeft geleerd in haar eerste circulaire avontuur. ,,Hou er rekening mee dat het hergebruik van materialen niet per se goedkoper is dan wanneer je alles nieuw doet. Het hergebruiken van gevelpanelen blijkt ongeveer drie keer zo duur te zijn ten opzichte van nieuwe elementen. Doordat we subsidie van de gemeente Utrecht en Europa hebben, kan het toch kostenneutraal.” Zaken als transport, het maken van hijsvoorzieningen, onderzoek naar de kwaliteit en het bewerken van de betonnen elementen zorgen voor de hogere kosten. 

Oproep aan de overheid

Hoe dat wel kan? Martijn: ,,We besparen met het hergebruik veel CO2 en stikstof. Als de overheid CO2-belasting zou gaan heffen, dan wordt het vanzelf interessanter om circulair te gaan bouwen. Dat is ook mijn oproep aan de overheid: maak hergebruik makkelijker door dat soort heffingen en toeslagen. Als we in 2030 de helft minder primaire grondstoffen willen gebruiken, dan wordt het wel tijd dat we ook dit soort stappen zetten.”

Toen Bo-Ex in 2013 de eerste plannen voor de sloop en herbouw maakte, was er nog geen sprake van grootschalig hergebruik van delen van de tien verdiepingen tellende flat. Toen na een pauze van een paar jaar in 2017 de eerste concrete stappen werden gezet wel.

,,Wij slopen niet zo veel van ons woningbezit”, zegt Martijn. ,,Vaker renoveren we, want de flats zijn meestal in goede staat. Maar dit is een plek met potentie. Het was een flat met grote en kleine appartementen naast elkaar, waardoor stellen en alleenstaanden en gezinnen best wat overlast van elkaar hadden. Rondom de flat werd er gedeald en rondgehangen, het was er sociaal onveilig.”

Groot draagvlak

Ook de toenmalige bewoners wilden wel nieuwbouw, zo bleek uit een onderzoek naar het draagvlak van sloop. ,,Zestig procent van de bewoners moet het eens zijn met slopen, maar hier was meer dan negentig procent voor.”

Samen met Amvest en Era Contour bouwt Bo-Ex nu een negen verdiepingen tellende flat met 159 sociale huur-appartementen en daarnaast 148 koopwoningen en appartementen in de middenhuur.  ,,Eromheen komen sport- en speelvoorzieningen. Het populaire spetterbadje voor de buurt keert weer terug.”

Het idee om materialen van de oude flat te hergebruiken ontstond in 2017 toen de gemeente Utrecht opdrachtgevers opriep om ‘visie en lef’ te tonen en aan de slag te gaan met circulair bouwen. ,,Wij hadden best veel materiaal in het gebouw dat opnieuw gebruikt zou kunnen worden. De gemeente vond het interessant om onze ervaringen te vernemen voor toekomstige projecten.”

Volgens Martijn was de woningcorporatie op dat moment ‘redelijk onbekend’ met circulariteit. ,,Het leek ons een mooie mogelijkheid om in een pilot ervaring op te doen. Het uitgangspunt was dat het niet meer mocht kosten dan normaal. We wisten toen nog niet dat het veel duurder zou zijn.”

Boek met hergebruikpotentieel

Later kwamen architect JVTS uit Rotterdam in beeld, adviesbureau BOOT voor circulair bouwen, adviesbureau Technoconsult en sloopbedrijf Lagemaat. ,,We zijn begonnen om een analyse te maken van wat er wel en niet opnieuw benut zou kunnen worden. Dat leidde tot een boek met het hergebruikpotentieel, compleet met de financiële en milieukundige waarden. Het meest hoogwaardig is het 1 op 1-hergebruik, dus zonder dat je er iets aan doet. Onderaan die ladder staat recyclen, zoals oud beton vermalen tot betongranulaat. Dat kost energie.”

Het is volgens Martijn belangrijk dat er enthousiasme in het team is. ,,Dat kwam bij ons toen we er ons meer en meer in verdiepten. Hergebruik is een ingewikkeld maar interessant proces, een leuke puzzelopgave.”

Proefappartement

Of het op papier bedachte plan om delen van de flat opnieuw te gebruiken ook in de praktijk goed zou uitpakken, gingen de partijen los op een proefappartement in de flat. ,,Zo konden we ervaren of de elementen die we eruit wilden halen goed los te maken waren. Het bleek dat de gevel van grindbeton er prima uitgehaald kon worden. Die viel gelukkig niet uit elkaar.”

Toch heeft Bo-Ex een plan B achter de hand. ,,Je moet zo flexibel zijn dat je gedurende het proces nog kunt switchen van gebruikt naar nieuw als dat nodig mocht zijn. Je moet zo’n oplossing achter de hand hebben.”

Voorlopig liggen er nu ongeveer 700 gevelpanelen te wachten. Daarvan zijn er 500 bestemd voor plaatsing in de twee nieuwe flats die op die plek komen. ,,Het is ook wel leuk dat ze terugkomen in de nieuwbouw. Die platen zijn ken merkend voor de wijk.” Elementen die niet nodig zijn, krijgen via een bouwmaterialenmarktplaats waarschijnlijk een andere bestemming. ,,In een flat of misschien ook wel in een geluidswal”, zegt Martijn. ,,Wij gaan er vanuit dat ze minimaal veertig tot vijftig jaar mee kunnen. Dat blijkt ook uit onderzoek dat wij hebben laten doen.”

Gemotiveerd team

Een belangrijke les is rekening houden met de financiële haalbaarheid. ,,Een andere les is dat je een gemotiveerd ontwerpteam moet hebben. Je moet iedereen meenemen in je ambitie. Er zijn al wel architecten die hergebruik meenemen in hun ontwerpen, maar er zijn er ook nog heel wat bij wie de circulariteitsgedachte nog niet is geland.”

Verder raadt de projectontwikkelaar van de Utrechtse woningcorporatie aan om de sloopaannemer zo vroeg mogelijk erbij te halen. ,,Dan weet je ook al in een vroeg stadium wat de kosten zullen worden. Achteraf gezien waren wij wat te laat.”

Nog een tip: zorg altijd voor een terugvaloptie. ,,Je moet flexibel in je ontwerp zijn, zodat het niet uitmaakt of je nou 500 of 700 gevelelementen opnieuw gebruikt. Je moet niet te afhankelijk worden van de oude elementen. En als je haast hebt moet je het ook niet doen, want het kost meer tijd.”