Jos Brouwers: "Slim breken volwaardige circulaire techniek dankzij pionier Koos Schenk"

Het was 2008, in de tijd dat er nog niet zo erg werd nagedacht over duurzaamheid in de betonwereld. De onlangs overleden Koos Schenk was toen echter al bezig met het slim breken van sloopbeton. Tot die tijd kenden we alleen het bot vermorzelen van puin om het dan bijvoorbeeld als onderlaag voor wegen te gebruiken. Koos vond dat zonde. Door voorzichtiger te werk te gaan, zouden de oorspronkelijke grondstoffen opnieuw gewonnen kunnen worden. De eerste stap naar smart crushing, oftewel slim breken was gezet.

,,Ik herinner me nog dat Koos in 2008 naar mij toe kwam met de vraag of wij het konden onderzoeken”, zegt prof. dr. ir. Jos Brouwers van de leerstoel Bouwmaterialen aan de TU Eindhoven. ,,Hij had thuis al een breker gemodificeerd om slim te kunnen breken. Ook had hij er privé een patent op aangevraagd. Hij wilde graag een bevestiging van een onafhankelijke partij dat het werkte.”

'Biggels' om beton uiteen te krijgen

Koos Schenk had volgens Brouwers een heel eigen techniek om het beton weer uiteen te krijgen in cement, zand en grind. ,,Biggels noemde hij grind steevast. Hij deed dat door de breekmachine met een soort parallelle kaken op het betonpuin te laten kauwen.” De machine noemde hij de slimme breker of smart crusher. Volgens Brouwers vond het idee van beton zachtjes vermalen al vrij snel navolging, vaak in Nederland. ,,Dat gebeurde niet alleen volgens de methode van Koos, maar ook op andere manieren. Duidelijk was wel dat hij iets op gang had gebracht. Iets dat ook niet meer zal stoppen. Vergelijk het met glas recyclen tot nieuw glas. Dat is goed mogelijk, dus waarom zouden we daarmee stoppen?”

Cement uit beton te halen

De uitvinder van het slim breken klopte niet alleen bij Brouwers aan. ,,Hij was heel enthousiast en had ook veel contacten met andere wetenschappers en bedrijven. Soms zag ik hem een hele tijd niet en dan kwam hij opeens weer met een vraag of het haalbaar was om ook cement uit het beton te krijgen.” Het verschil tussen bestaande betonbrekers en de smart crusher is de manier waarop die met het uitgeharde cement omgaat. Dat is de stof die zand en grind aan elkaar vastplakken. Bij traditionele brekers zitten alle stoffen door elkaar gemengd in het puin, waardoor het niet meer is te gebruiken als grondstof voor het maken van nieuw beton. Dat komt doordat het uitgeharde cement in het puin een goede binding in de weg staat. Dat zou het nieuwe beton te zwak maken.

Smart Crusher

Bij de smart crusher speelt dat probleem niet. Deze breker maakt gebruik van de eigenschappen van verschillende stoffen in het betonpuin. Om zand, grind en niet-uitgehard cement te verpulveren is een veel grotere druk nodig dan bij uitgehard cement. Het bijzondere van de smart crusher is dat de druk waarmee het aangeboden puin wordt vermalen zo te regelen is dat alleen het uitgeharde cement verkruimelt tot stof, Zand, grind en het nog niet-uitgeharde cement blijven intact. Het verkruimelde uitgeharde cement wordt met luchtblazers uit het puin geblazen en opgevangen. Zo kunnen de andere ingrediënten worden gebruikt om nieuw beton te maken. Meer informatie op deze kennispagina. 

Betere wereld achterlaten

,,Koos wilde graag een betere wereld achterlaten”, zegt zijn vrouw Nicoline Schenk-Bouwman. ,,Hij was heel erg betrokken bij het klimaat. Met passie ging hij bezig om oplossingen te bedenken om de grondstoffen uit beton terug te winnen.” Koos Schenk werkte tot 1990 als betontechnoloog bij ENCI, dat nu Heidelberg Materials heet. ,,Toen hij daar stopte, begon hij met het ontwerpen en bouwen van luidsprekers met terrazzo. Koos was een muziekliefhebber en wilde luidsprekers maken die beter klonken dan houten speakers. Dat werd uiteindelijk het bedrijf Terrazo Art Fidelity. Op een gegeven moment is hij daar mee gestopt en ging hij advieswerk doen en is hij zich bezig gaan houden met slim breken.”

Tegen windmolens vechten

Tegen Funda in Business verklaarde Schenk in 2018 waarom hij naar een oplossing zocht om de duurzaamheid te bevorderen. ,,Van huis uit ben ik chemisch technologisch onderlegd. Ik ging daarom bij Shell en ENCI aan de slag. Daar heb ik veel kennis opgedaan, maar miste ik een gevoel van inspiratie. Toen ik besefte dat de cementindustrie – op veeteelt na – de meest vervuilende industrie ter wereld is, besloot ik daar iets aan te gaan doen. Vooral nadat uit mijn onderzoeken bleek dat ik cement uit gebruikt beton kan halen en vervolgens opnieuw kan gebruiken, wist ik zeker: hiermee wil ik verder.” Hij heeft het niet makkelijk gehad, zo blijkt uit hetzelfde interview. ,, Zowel in binnen- en buitenland kregen we weinig support. De plannen werden als ‘te ambitieus’ bestempeld en wij kregen daardoor het gevoel niet serieus genomen te worden.” Vaak voelde hij zich als Don Quichot, de Spaanse edelman die tegen windmolens vocht. ,,Het is het meest frustrerend voor me als belanghebbenden onwaarheden over de CO2 uitstoot publiceren. Dat motiveert me nog meer om door te zetten waar ik mee bezig ben.” Jos Brouwers bevestigt de drive van Koos. ,,Hij was enorm geëngageerd, geloofde echt in waar hij mee bezig was. Koos heeft grote risico’s genomen door zijn spaargeld erin te steken en een tweede hypotheek te nemen.”

Echte uitvinder om beton circulair te maken

In zijn zoektocht naar schaalvergroting en toepassing kwam Koos onder andere in contact met René Rutte van de Rutte Groep. ,,Toen ik hoorde dat Koos op laboratoriumschaal bezig was met het slim breken van beton, heb ik hem benaderd met de vraag om samen op te schalen”, zegt Rutte. ,,Ik was toen al langer bezig om beton circulair te maken. Dat moet, want is het is een van de meest vervuilende industrieën van de wereld. Ik zag zijn methode als een goede kans om daar iets aan te doen.” ,,De passie dreef hem”, zegt René Rutte. ,,Hij zag welke schade de betonindustrie de wereld berokkende en wilde daar iets aan doen. Hij ging daar heel ver in, ik herken dat ook wel in mezelf. Koos was een echte uitvinder, dacht ook altijd dat hij het gelijk aan zijn zijde had. Dat heeft weleens tot wrijving geleid, maar zonder wrijving geen glans. We hadden een goed huwelijk.” Nicoline Schenk: ,,Het is heel fijn dat zij verder gaan met het gedachtengoed van Koos.”

Onderzoek en ellende om verder te komen

Bij het voorzichtig breken van betonpuin blijven de stenen behouden en komt ook het zand weer beschikbaar. Dat is bij elkaar ongeveer 80 procent van het totaal. De overige 20 procent bestaat uit cement dat grotendeels is gehydrateerd en een deel dat niet heeft gereageerd. Het ongereageerde deel kan direct worden ingezet en de rest kan middels aanvullende behandelingen weer reactief worden en dienen als cementvervanger in nieuw beton. De eerste versies van de smart crusher vormden de basis van de smart liberator waarmee de Rutte Groep werkt. ,,De eerste Tesla was niet meer dan een omgebouwde Lotus. Dat is tien jaar lang een bak ellende geweest. Maar die stappen zijn nodig om verder te komen. Wij noemen het geen smart crusher, maar liberator omdat het meer gaat om het vrij maken van de grondstoffen en niet om kapot maken.”

Nalatenschap levend houden

Ondernemer Rutte en onderzoeker Brouwers gaan zich de komende jaren verder inzetten om de volgende stappen te zetten met het slim breken van betonpuin. Rutte: ,,We gaan ons inspannen om het urban minen, met ook de smart liberator, verder over de wereld uit te rollen. We houden de nalatenschap van Koos levend.” Brouwers vult aan: ,,Ook op onderzoeksgebied gaan we ermee verder. De cementindustrie heeft het inmiddels ook opgepikt en is nu zelfs medesponsor van deze ontwikkeling.”  Nicoline Schenk tenslotte: ,,Dat vind ik natuurlijk mooi, maar het is wel heel verdrietig dat Koos zelf niet meer mag meemaken hoe het verder gaat.”