Nieuw gemaal met veel beton in Leeuwarden grotendeels circulair

Gebruikte damwanden, beton dat is gemaakt met granulaat van vermalen betonpuin, cementloos grasbeton, een aggregaat dat grotendeels op zonnepanelen werkt en zelfs een mooi houten en groen bouwhek. Wetterskip Fryslân heeft het nieuwe Kalverdijkjegemaal in Leeuwarden anders gebouwd dan anders. Het gemaal is voor driekwart circulair. 

,,Dit is ons eerste circulaire gebouw”, zegt projectleider Elmar Tilstra van het Friese waterschap. ,,Het was best spannend om dat te bouwen. Omdat we de kennis daarvoor niet in huis hadden, hebben we een bouwteam in het leven geroepen. Normaal ontwerpen we zelf en doen we ook de bestekken, maar nu hebben we dat samen met de aannemer en het ingenieursbureau gedaan.” Dat waren Dura Vermeer en Arcadis, die al de nodige ervaring hebben met circulair bouwen. Het nieuwe gemaal vervangt twee oude gemalen in de buurt. ,,We zijn begonnen om te kijken of we gemalen hebben die lijken op degene die we hier wilden maken”, zegt Tilstra. ,,We hebben als Wetterskip Fryslân duizend gemalen, dus het was niet zo moeilijk om er een te vinden. Daarna ga je kijken welke onderdelen je circulair kunt maken. We wilden zo circulair mogelijk.”

Materialen met een tweede leven

Ongeveer alle materialen in het gemaal hebben een vorig leven achter de rug, behalve de technische installatie. ,,Betrouwbaarheid en bedrijfszekerheid staan voorop, dus pomp en elektra zijn nieuw. Je kunt wel gebruikte exemplaren nemen, maar dan zit je waarschijnlijk toch met meer onderhoud, dus daar hebben we niet voor gekozen.” Ook tijdens het bouwproces is gelet op het milieu. ,,We wilden zo weinig mogelijk snijden en lassen”, zegt Tilstra. ,,Dat is ook de reden dat we damwanden van verschillende lengte niet hebben afgesneden en gewoon de grond in hebben gedrukt, de een wat verder dan de ander.” Het meeste van het werk is gedaan met hybride materieel. ,,Dus in principe elektrisch en met diesel als het niet anders kon. Het aggregaat dat we gebruikt hebben was ook hybride. De stroom daarvoor kwam van zonnepanelen.”

Ervaring opdoen

Bij projecten zoals deze is ervaring opdoen belangrijk. Volgens Tilstra is de belangrijkste les om al vroeg in het voortraject schetsen te maken, zodat snel duidelijk is welke materialen nodig zijn. ,,Ik zou me kunnen voorstellen dat we als Wetterskip Fryslân zelf een depot maken met gebruikte materialen die we op andere plaatsen in de provincie opnieuw kunnen gebruiken.” Volgens projectleider Mark Hoekstra van Dura Vermeer komen de materialen uit het hele land. ,,Waar wat precies vandaan komt, is straks te zien in het materialenpaspoort. Ik weet dat het beton van Mebin uit Leeuwarden komt, de stalen damwanden zijn van drie verschillende locaties afkomstig. Het zijn damwanden met een dikte van 9 millimeter, terwijl we eigenlijk maar 7,5 millimeter nodig hebben. Dat hebben we bewust gedaan. We willen niet precies op het randje zitten.”

Duurzaamheidsdoelen 

Omdat het gemaal bij een woonwijk in Leeuwarden is gebouwd, is gekozen voor houten bouwhekken met plantenbakken, geleverd door Groenebouwhekken.nl. De hekken zijn circulair ontworpen, gemaakt van PEFC-gecertificeerd hout en gemaakt door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Ze komen twee keer per week langs om de planten in de bakken aan het hek water te geven. Wetterskip Fryslân is al geruime tijd bezig met duurzaamheid en circulariteit. Dat is vastgelegd in een aantal duurzaamheidsdoelen. Arjan van den Hoogen, adviseur duurzaamheid: ,,We willen klimaatneutraal zijn in 2030, volledig circulair in 2050 en verder zouden we in 2025 energieneutraal moeten zijn, maar dat hebben we recent met de aankoop van windmolens in windpark Nij Hiddum-Houw al gehaald. Voor wat betreft klimaatneutraliteit hebben we in de waterzuivering te maken met vrijkomende CO₂, lachgas en methaan. Het is belangrijk om de processen te beïnvloeden en de uitstoot terug te brengen.”

Kleine stappen

Volgens Van den Hoogen is het goed om kleine stappen te maken. ,,Je springt niet in één keer van de begane grond naar de zolder. Daar is tijd voor nodig.” De ervaringen met het bouwen van het circulaire gemaal in Leeuwarden kunnen daar een belangrijke rol in spelen. ,,We moeten de ervaringen die we daar hebben opgedaan delen. Ik zou mijn collega’s bij Wetterskip Fryslân graag willen uitdagen om bij het ontwerpen van nieuwe gemalen de sloop over dertig jaar als uitgangspunt te nemen. Dan moet je modulair gaan denken, zodat je straks de onderdelen makkelijk kunt hergebruiken.” De suggestie van projectleider Tilstra om een depot te maken met materialen die opnieuw gebruikt kunnen worden, vindt de duurzaamheidsadviseur een goed idee. ,,De website Duspot.nl is een marktplaats waarop je kunt aangeven dat je bestrating of damwanden nodig hebt of dat je iets aanbiedt. Je kunt eenvoudig de materialenlijst van het bestek uploaden. Het is ook mogelijk om dat exclusief voor je organisatie te doen. Zo heb je in feite je eigen depot.”

Vertel uw circulaire verhaal

Onder het motto 'De mooie eigenschappen van beton' zoekt Betonhuis opdrachtgevers, architecten, adviseurs, stedenbouwkundigen, leveranciers en gebruikers die hun kennis van duurzaam beton in de bouw willen vertellen. Via de website van Betonhuis wordt direct toepasbare kennis over de mogelijkheden en pluspunten van het toepassen van beton in gebouwen en constructies ontsloten. Kennis over circulair bouwen, bekende en wellicht minder bekende duurzame eigenschappen en prestaties van beton als bouwmateriaal. Ook geïnteresseerd? Neem contact op met Remco Kerkhoven.