Woontorens bij Den Haag Centraal Station duurzamer dan verwacht

Projectmanager Paul van Kats van aannemingsbedrijf J.P. van Eesteren krijgt een grote glimlach om zijn mond als hij vertelt over de motivatie van alle betrokkenen bij de bouw van twee hoge woontorens bij Den Haag Centraal Station om het huidige constructieve ontwerp zo ver mogelijk te verduurzamen.  

,,De één doet het vanuit een duurzame overtuiging, de ander is benieuwd hoe ver je kunt gaan met het terugdringen van het gebruik van Portlandcement. Het is mooi dat ieder zijn eigen sterke intrinsieke motivatie heeft. Die motivatie was met name van belang toen met het gebruik van hoogovenslakken als cementvervanger de ondergrens bereikt leek te zijn. ,,Je kunt niet onbeperkt vervangen, want dan gaat ook het uitharden van het beton te lang duren”, zegt betontechnoloog Frans Hoksbergen van betonmortelproducent Dyckerhoff Basal. Het zoeken naar andere oplossingen resulteerde in een penthouse met CO₂-neutraal beton.

17.000 kuub beton verduurzamen

Hoksbergen houdt zich bezig met onderzoek en innovatie bij Dyckerhoff Basal en raakte min of meer bij toeval betrokken bij het Haagse project. ,,Een collega was op vakantie en ik schoof daarom aan”, zegt hij. ‘Het project’ betreft de bouw van twee woontorens naast het Den Haag CS: KJ Den Haag genoemd, naar het Koningin Julianaplein aldaar. Projectmanager Paul van Kats: ,,Het gaat om twee torens van 93 meter hoog met een vallei ertussen. Het biedt plaats aan 395 appartementen. Daarvan is grofweg een derde koop is en twee derde huur, waaronder ruim 50 sociale huurwoningen.” De ontwikkelaars zijn Amvest en Synchroon, verenigd in Ontwikkelcombinatie Koningin Julianaplein (OCKJ).

,,Het is ooit begonnen met een lezing over het verduurzamen van constructies door duurzaamheidsadviseur Niki Loonen van TBI, onze opdrachtgever”, zegt Van Kats. ,,Wat me aansprak was dat je kunt verduurzamen en toch met beide benen op de aarde kunt blijven.” De bouw in Den Haag leek een mooi project om wat met de duurzaamheidsambities te gaan doen. ,,We hebben het over 17.000 kuub beton, dus daar kun je wel wat CO₂-reductie op behalen”, zegt de projectmanager. Dat kan bereikt worden door een groot deel van het Portlandcement te vervangen door hoogovenslakken. Maar hoe lager het percentage Portland is, des te langer duurt het uitharden van het beton. 

Uithardingstijd van 28 naar 56 dagen 

Van Kats: ,,De norm is dat je binnen 28 dagen de karakteristieke sterkte van het beton hebt bereikt. Dat behaal je met een snel mengsel met Portlandcement. Met hoogovenslakken in het mengsel is het na 28 dagen niet volledig uitgehard. We hebben aan Frans gevraagd een mengsel te maken met minder Portland. Dat is gelukt, maar dan met een uithardingstijd van 56 dagen.” Van Kats licht verder toe: ,,Portland wordt vooral toegepast bij hoge sterkteklassen. Je moet dan namelijk binnen 28 dagen een hoge sterkte hebben. De truc was dus om een beton van een hoge sterkte te maken, zonder Portland. En het resultaat is dan, dat je het mengel langer te tijd moet geven om op sterkte te komen. Dat zijn die 56 dagen.”

Extra druktesten 

Omdat dat niet strikt volgens de norm is, moesten er tests worden gedaan om de sterkte te bewijzen. ,,We hebben circa dertig cilinders geboord uit de wanden waarin we het hebben toegepast en daar zijn druktests mee gedaan om de sterkte na 56 dagen te bewijzen. En we zijn met vlag en wimpel geslaagd”, zegt de projectmanager. Door het toepassen van het duurzamere beton in de wanden van de bouw is volgens Kats de CO₂-footprint op die betreffende kuubs teruggebracht met veertig procent. Kats: ,,Maar verder dan 110 kilogram CO2 per kuub kun je niet komen.”

CO₂-negatief

In de zoektocht naar een nóg lagere CO₂-voetafdruk kwamen de partijen op biochar. Dat is pure koolstof die overblijft na het zuurstof-arm verhitten van biomassa om warmte op te wekken. Het bindt het zich aan zuurstof en krijg je CO₂. Door dat niet te doen, zorg je ervoor dat die CO₂ niet in de lucht terecht komt. Van Kats: ,,Plat gezegd is dat biochar CO₂-negatief. Als je dat toevoegt aan beton dat is gemaakt met hoogovenslakken, kun je CO₂-neutraal beton maken. Ons zusterbedrijf Voorbij Prefab was daar al mee aan het testen”. Frans Hoksbergen: ,,Biochar is een poeder dat als vulstof wordt toegevoegd. Het volumeaandeel vervangt deels zand en grind.” Nadelen zijn er ook: in de pure vorm is het nogal licht ontvlambaar en daarom wordt er water aan toegevoegd.

Koolstof vasthouden

Daarom wordt de stof in korrels (zie ook artikel bouwen met CO₂ in beton) aangeleverd, die makkelijker te doseren zijn. En zo kan er CO₂-neutraal beton gemaakt worden, dat na de levensduur ook nog de koolstof bindt en ervoor zorgt dat er in de verre toekomst  bij het breken van het puin niet alsnog CO₂ ontstaat. ,,Het zit op molecuulniveau aan elkaar vast, breken heeft daar geen invloed op. Dan zou je het moeten verhitten tot 1500 graden”, zegt Van Kats. Het CO₂-neutrale betonmengsel is nog niet in de handel, maar krijgt straks wel een toepassing in het penthouse van de Parktoren. ,,We verwachten dat we daarmee in mei of juni 2025 kunnen starten”, zegt de projectmanager. ,,Toepassen in een utilitair project is toch weer een stap verder dan proeven in een lab.”

Innovatie in ontwikkeling

"Veel van de nieuwe en alternatieve toepassingen om duurzamer te bouwen met beton bevinden zich momenteel nog in de test- of pilotfase. Hoewel innovaties zoals geopolymeerbeton, gecalcineerde klei, lavameel, biochar en kalksteenmeel veelbelovende perspectieven bieden voor een milieuvriendelijkere toekomst, is de praktische toepassing hiervan vaak nog in ontwikkeling.", aldus Remco Kerkhoven, adviseur Betonhuis. De betonsector blijft actief innoveren en experimenteren met deze technieken, met als doel de CO₂-uitstoot structureel te verlagen. Een goed voorbeeld van deze transitie is te zien bij de woontorens bij Den Haag Centraal Station, waar duurzamer beton is toegepast dan vooraf werd verwacht. "Het project illustreert dat er nu al stappen worden gezet richting grootschalige verduurzaming, al is bredere toepassing nog afhankelijk van praktijkervaring en verdere validatie." 

Roadmap CO₂ reductie Betonhuis

Binnen Betonhuis werkt een werkgroep aan de toepassing en opschaling van alternatieve bindmiddelen. Deze werkgroep is onderdeel van de bredere Roadmap Uitvoering CO₂ reductie Beton, waarin de sector concrete acties uitwerkt richting 2030. Professionals van de bij Betonhuis aangesloten bedrijven en experts in de bouwsector werken samen en verdiepen zich in deze ontwikkelingen. Meer informatie, achtergrondartikelen en whitepapers zijn beschikbaar op de kennispagina’s van Betonhuis. Zie dossier Roadmap Uitvoering CO₂-reductie.