‘Dit gaat verder dan het hergebruik van prefab liggers’

Rijkswaterstaat wil in 2030 klimaatneutraal en circulair werken. Dat betekent een andere manier van bouwen. Circulair, demontabel, aangevuld met nieuwe materialen. Hergebruik is ook een belangrijk thema, waar volop mee wordt geëxperimenteerd. Zo zijn ‘oude’ prefab liggers geoogst, die in een nieuw kunstwerk worden toegepast. Dat kan prima, bewijzen de eerste prototypes. “Het vraagt een andere manier van denken en ontwerpen,” aldus Wietse de Jong, projectleider Circulaire Viaducten bij Rijkswaterstaat.

In 2018 werd bij Kampen het eerste betonnen circulaire viaduct van Nederland gebouwd. Hierbij werd geëxperimenteerd met een nieuwe techniek en een nieuwe manier van samenwerking. Een geslaagd project, maar daarmee was er nog geen 'inkoopklare' werkwijze of oplossing voor circulaire viaducten. “Bovendien zijn we sindsdien wat verder in het circulaire denken,” vertelt De Jong. “Het project was geslaagd, maar we zagen ook veel kansen voor verbetering. Daarom hebben Daarom hebben we innovatieve uitvraag in de markt gezet voor verdere ontwikkeling van het concept van circulaire viaducten.” 

SBIR

In 2020 schreef Rijkswaterstaat een Strategic Business Innovation Research (SBIR) Circulaire Viaducten uit om de markt te vragen hoe zij een circulair viaduct voor zich zien. “Het leverde 32 inschrijvingen op, veel meer dan verwacht, vertelt De Jong. “Uit deze inschrijvingen werden de tien meest veelbelovende ideeën geselecteerd. Zij kregen een bijdrage van Rijkswaterstaat om hun plannen verder uit te werken.” Uit de tien werden uiteindelijk drie partijen gekozen, die een prototype mogen maken of inmiddels hebben gemaakt: ViCi, Closing the loop en Liggers 2.0. “Twee van de partijen in de top drie kiezen voor hergebruik. Wij hadden eerlijk gezegd niet verwacht dat hergebruik zoveel impact zou hebben. Bij circulair bouwen dachten we al snel aan modulair bouwen, het gebruik van nieuwe materialen of het hergebruik op grondstoffenniveau. RWS had op het gebied van hergebruik nog wel iets te leren.” 

Top drie

Bij ViCi gaat men uit van een modulaire boogconstructie, met een herwinbare onderbouw. De boogconstructie bestaat uit gebogen betonelementen, die makkelijk uit elkaar te halen zijn en op een andere plek weer te gebruiken zijn. Dit circulaire ontwerp vereist minder materiaal en onderhoud. Bovendien gaan de elementen wel 200 jaar mee. Het grote voordeel: een besparing van meer dan 50%, zowel in milieu-impact als in de kosten. Bij Closing the loop zet men in op een zo hoogwaardig mogelijk hergebruik van bestaande viaducten. De onderdelen worden elders gebruikt om een nieuw viaduct op te bouwen. Het is als bouwen met legoblokjes. Bij Liggers 2.0 worden bestaande liggers die vrijkomen bij een te slopen viaduct elders opnieuw toegepast. Dit proces is eenvoudig, veilig en rendabel. Een viaduct wordt gemiddeld na 40, 50 jaar afgebroken. De oude liggers gaan dan naar de sloop. Zonde, want de haalbaarheidsstudie toont aan dat hoogwaardig voorgespannen prefab beton met gemak 200 jaar meegaat. Dat betekent dat dit soort liggers zelfs na 50 jaar intensief gebruik nog aan de hoogste eisen kunnen voldoen.

Prototypes

Eén van de prototypes is inmiddels gerealiseerd. Er zijn ook diverse liggers geoogst. Liggers van de A9 bijvoorbeeld, bij Amstelveen. “Een aantal daarvan worden toegepast in een nieuw viaduct bij de A76 Daelderweg. Ook zijn er liggers gehaald uit een viaduct uit de A7 in Groningen, die in Hoog Burel worden toegepast. Een deel van de liggers die over waren, is via een bruggenbank naar een nieuwe brug in Appingedam gegaan.” Voor ViCI wordt gezocht naar een locatie waar de constructie kan worden toegepast. 

Uitdagingen

Uitdagingen zijn er zeker, je past niet zomaar liggers uit het ene viaduct toe in een nieuw project. Liggers uit het verleden hebben doorgaans minder wapening, ze zijn aan elkaar gestort of hebben niet de juiste lengte. Het loskrijgen van de prefab liggers is echter geen probleem, verzekert De Jong. Lastiger is de normering: tegenwoordig gelden andere eisen dan in het verleden. “Je hebt een nieuwbouwnorm en een norm voor bestaande bouw. Wat in bestaande bouw voldoet, is niet meer toereikend volgens de nieuwbouwnorm. Dat betekent dat wanneer je een ‘oude’ ligger oppakt en deze in eenzelfde situatie toepast, deze niet meer voldoet. Dat is een hiaat in de regelgeving. Los van de norm zul je daar een oplossing voor moeten vinden. Dat vraagt onder meer om het doen van berekeningen. Het kan een opmaat zijn voor nieuwe normgeving. Bijvoorbeeld een tussennorm voor hergebruik?”

Business case

Een andere uitdaging ziet hij in het sluitend krijgen van de business case. “Deze manier van bouwen moet kunnen concurreren met nieuwbouw. Leveranciers van liggers zijn een belangrijk onderdeel van het partnership met RWS. Ze weten wat er in de liggers zit, wat de kwaliteit is. We willen graag hun liggers gebruiken, het zijn goede producten. Dat voelt voor de leveranciers in eerste instantie wellicht als uitholling van de markt. Maar je kunt het als bedrijf ook gebruiken in je strategie. Het zegt iets over de kwaliteit van je liggers. Wat als je durft te hercertificeren? De hergebruikte liggers samen met nieuwe randliggers te verkopen als een nieuw dek? Voor producenten is het belangrijk om na te denken over hun circulaire business model.”

Niet te complex

Wanneer de normering is geregeld, en het rendabel wordt om hergebruikte liggers toe te passen, dan komt de rest volgens De Jong vanzelf. “We moeten het vooral niet te complex willen maken. De civiele bouw is al complex genoeg. Ik geef het je te doen: Omgevingsparticipatie, stikstof, pfas, (wijzigende) normgevingen en eisen. Ik heb veel respect voor de professionals die daar binnen bewegen werk realiseren. Bouwen is tegenwoordig niet eenvoudig.”

Combinatie van oplossingen

Volgens De Jong zijn er in Nederland genoeg liggers die hergebruikt kunnen worden. Via diverse platforms worden tweedehands liggers nu al aangeboden. “Platformen zijn het makkelijkst om te regelen. Ik ben blij dat ze er zijn, het laat zien dat het onderwerp leeft.” Hergebruik alleen is niet genoeg om alle nieuwbouw te compenseren, weet De Jong. “Daarom is het goed dat de boogconstructie van ViCi wordt doorontwikkeld. Het concept is razend interessant, het heeft geen opleggingen en voegovergangen. Het is wel goed om je te realiseren dat de oplossingen van nu niet de oplossingen van de toekomst zijn. We moeten doorgaan, stapje voor stapje verbeteren. Het is een marathon, geen sprint. We moeten blijven nadenken over oplossingen, bijvoorbeeld over de toepassing van andere bouwmaterialen.” Voor nu is hij echter content met het resultaat van deze pilots. “We zijn veel verder gekomen dan we ooit hadden durven dromen. Men moet zich realiseren: dit gaat verder dan alleen het hergebruik van prefab liggers, het gaat om een andere manier van denken.”

Meer info: www.circulaireviaducten.nl