Prefab woningbouw: toen en voor de toekomst

In Nederland is een schreeuwend tekort aan woningen. Vanwege uiteenlopende redenen lukt het niet om het tekort in te lopen. Waar wel gebouwd kan en mag worden, moet de bouwsnelheid omhoog. Door voor betonnen prefabricage te kiezen kan snel, voor een lange levensduur en duurzaam gebouwd worden: #bouwenomtelatenstaan.

Woningen uit de fabriek compleet of als een soort lego. Dat lijkt een nieuw concept, maar niets is minder waar. Prefab woningen bestaan al sinds het begin van de twintigste eeuw. Na de oorlog werd in Nederland de systeembouw omarmt als snelle bouwmethode. Ook toen was de vraag enorm, naar woningen, scholen en andere gebouwen. De kwaliteit van de woningen uit die tijd liet echter te wensen over. Bovendien bleken de woningen weinig aanpasbaar. Een wijze les voor de systeembouwers van nu.

Niemand minder dan Thomas Edison had in 1908 al een patent gekocht voor het bouwen van betonnen woningen. De frames voor wanden en vloeren zouden in de fabriek worden gebouwd, en op de bouwplaats worden volgestort. Alles stond in de startblokken voor de bouw in Amerikaanse buitenwijken kon beginnen. Helaas werd dit geen succes, omdat de prijzen voor de benodigde machines niet op een acceptabel niveau kwamen.

In Frankrijk werd ook geëxperimenteerd met prefab woningen van beton. In 1914 introduceerde Charles Edouard Jeanneret (bekend als le Corbusier) het Dom-Ino systeem. Dit bouwsysteem bestond uit betonnen kolommen en vloeren en bood de mogelijkheid tot vrije indeelbaarheid wat betreft wanden en gevels. Het systeem werd ondanks de belofte geen succes, al is het systeem uitvoerig door andere architecten bestudeerd.

Airey-woningen

Na de oorlog waren snel woningen nodig. Meer dan een miljoen geprefabriceerde woningen in vijf jaar, dat was het plan van de Engelsen. Het EMF (emergency factory made) programm kwam niet verder dan 150 duizend woningen, die bovendien van matige kwaliteit waren. In ons land werd ook geëxperimenteerd met woningen uit de fabriek. In de Amsterdamse Nemavo-fabrieken werden bijna 10 duizend Airey-woningen geproduceerd. In Rotterdam werden ruim 5 duizend woningen aan de voorraad toegevoegd dankzij een betonsysteem van de Rotterdamse architect Frans Welschen.

Lang niet alle systeembouwers waren succesvol, maar in de periode 1945 tot 1975 zijn al met al circa 225.000 geprefabriceerde woningen gebouwd. Tel daarbij de woningen die traditioneel zijn afgebouwd, en je komt op een aantal van 450 duizend. Daaronder vallen bijvoorbeeld de 36 duizend rijtjeswoningen, galerijflats en portieketagewoningen in het MUWI-bouwsysteem. Of de woningen gebouwd met het Pronto bouwsysteem, bestaande uit een prefab casco met in de fabriek geproduceerde kozijnen, dat werd afgewerkt met traditioneel metselwerk. Bij Baksteen Montage Bouw werden de betonnen wandelementen en vloerplaten met een bouwkraan op de bouwplaats gemonteerd. De gevels, bestaande uit betonnen binnenspouwbladen en in de fabriek gemetselde buitenspouwbladen, werden als één geheel in het casco gehesen.

Montagebouw

Een andere bouwmethode is het VAM systeem. Hierbij gaat het om montagebouw. Alle benodigde elementen werden in de fabriek vervaardigd en op de bouwplaats samengevoegd tot een woonblok. De drie Nederlandse fabrieken van VAM hadden samen een productiecapaciteit van zes woningen per dag. Het vervoer van de elementen naar de bouwplaats gebeurde met diepladers. Door de elementen direct van de wagen af te monteren was er geen onnodig transport. Voor één woning waren ongeveer vier vrachtwagens nodig. Bij de montage vond plaats met behulp van looppadkranen. Bij de inzet van twee van dergelijke kranen konden 4 à 5 woningen per dag gebouwd worden.

Job Dura maakte samen met architect Ernest Groosman maakte hij het Coignet systeem geschikt voor de Nederlandse markt. Deze woningen bestaan volledig uit betonnen elementen.  Ook twee andere bedrijven hadden een licentie om met het Coignet systeem te mogen bouwen. Het meest bekende voorbeeld van grootschalige systeembouw is echter de Bijlmermeer in Amsterdam. Voor de honingraatflats werden verschillende vormen van systeembouw gebruikt.

Niet slopen maar laten staan

Het grootste deel van de naoorlogse woningen is nog steeds in gebruik. Ondanks de behoefte naar woningen wordt er ook wel eens iets gesloopt. Bijvoorbeeld in de gemeente Veghel. De galerijflats aan de rand van het dorp moesten na vijftien jaar het veld ruimen. Niet bepaald duurzaam, en het had voorkomen kunnen worden. Na de oorlog werd vooral snel gebouwd, hierdoor kwam de kwaliteit nog weleens in de verdrukking. Wijze lessen voor de bouwers van nu. Ook nu is er sprake van een groot woningtekort. Snel bouwen is het devies, maar dan wel voor de toekomst; om te laten staan. “We kunnen ons in Nederland simpelweg geen andere visie veroorloven,” aldus Alexander van Tintelen, directeur bij Van Nieuwpoort (lid Betonhuis). “We moeten woningen voor een langere periode kunnen laten staan, want met ons huidige bouwtempo doen we er jaren over om onze achterstand weg te werken.”

Belangrijk is dat gebouwen van waarde zijn, niet alleen voor de gebruiker, maar ook voor de omgeving. Kies voor kwaliteit, voor gebouwen die toekomstbestendig zijn, weinig onderhoud nodig hebben en zeker honderd jaar meegaan. Standaardisatie is goed, maar waak voor eenheidsworst. Consumenten willen graag nog iets kunnen kiezen. Speel in op deze wensen door binnen de standaard een aantal variaties aan te bieden. Bouw met prefab beton, dan zit je qua kwaliteit en levensduur goed. Betonnen bouwwerken kunnen makkelijk honderd jaar meegaan. Door demontabel te bouwen zorg je ervoor dat de afzonderlijke elementen altijd nog elders kunnen worden gebruikt, als woningen of gebouwen echt niet kunnen blijven staan. Bijvoorbeeld door de aanleg van een weg. Zo bouw je met recht voor de toekomst.

Bron: Andere Tijden Architectuur.