Bouwen in een kleine schoenendoos, daarbij past just-in-time aanvoer en directe montage van prefab betonelementen.
“Flexibiliteit van prefab beton begint op de tekentafel”
Als men alle opties bij een gewenste auto heeft uitgekozen, dan komt die auto een paar maanden later precies zo uit de fabriek rollen. “In de bouw kan men ook zijn wensen en eisen vooraf kenbaar maken, maar dan gaan we tot op het laatst in de uitvoering nog extra aanpassingen toestaan. ‘Gaan we regelen’, zo wordt gezegd. We zijn in Nederland immers goed in het vinden van oplossingen. Het betekent echter dat bouwprocessen zowel in prefab beton als gietbouw aan kracht verliezen. Wanneer je bijvoorbeeld in de voorbereiding de engineering in prefab beton helemaal in BIM uitwerkt, bij voorkeur samen met de betrokken prefab betonfabrikanten, dan is het monteren uiterst simpel, hoogwaardig en kostenbesparend. De flexibiliteit van prefab beton ligt op de tekentafel.”
Frank Castricum is directeur van Kennemer Betonbouw, onderdeel van HEMUBO/Hillen&Roosen. Hij is tevens algemeen bestuurslid van Bouwend Nederland en zit aan menige andere bestuurstafel om bij te dragen aan het verbeteren van bouwprocessen. Zijn visie op de flexibiliteit van prefab beton gaat daarom verder dan de voordelen van specifieke bouwmethodieken; zijn visie heeft zíjn oorsprong in het feit dat bouwpartijen vaak een loopje nemen met de benodigde voorbereidingstijd, geen nee durven zeggen tegen (te) late wensen en niet naar het totaalplaatje kijken bij de keuze voor een bouwmethodiek. “In wezen kun je elk project technisch prima engineeren in zowel prefab beton als gietbouw. Bij hoogbouw zul je in de regel tot een hybride oplossing komen met een in situ onderbouw en daarna stapelen in prefab. Zo gaat het in elk geval bij blok 8 in het Amsterdamse Oostenburg gebied, dat wordt getransformeerd tot een aantrekkelijk woon-werkplek vol contrasten tussen cultuur, erfgoed en nieuwbouw. Oorspronkelijk was de toren geheel in gietbouw ontworpen, maar we hebben de bouwmethode in de engineering voor pakweg 80% naar prefab beton omgezet. Omdat de voordelen van beide betonmethodieken elkaar zo versterken.
De grootste voordelen van prefab beton bij dit project de zijn de bouwbaarheid en logistiek. We bouwen hier in een kleine schoenendoos en daarbij past just-in-time aanvoer en directe montage van prefab betonelementen.”
Sleutel tot geslaagde projecten is voorbereiding
Hij werkt met Kennemer Betonbouw dagelijks aan zowel prefab als gietbouwprojecten. “Je kunt fantastische dingen in prefab beton maken. Het simpele feit dat er een dak boven de productie van de elementen zit, maakt dat doorgaans kwalitatief beter wordt geproduceerd dan in weer en wind op de bouwplaats. Maar ik zeg over gietbouw dat we die fabriek ook naar de bouwplaats kunnen brengen. Als je bouwprocessen goed voorbereid, dan lopen zowel prefab als gietbouw soepel. Ik heb wel eens geteld dat we met 40 à 45 partijen tegelijk aan het werk waren op een bouwplaats. Dat is vragen om moeilijkheden qua afstemming, voortgang en faalkosten. De sleutel tot beheerste bouwprocessen is het voordenken in de voorbereiding. Met partijen in een BIM-model – dat niet alleen staat voor managen maar juist ook voor overleg – komen tot een compleet uitgewerkte engineering. Waar je naderhand niet nog het nodige aan gaat veranderen.”
Het is naar zijn mening een verkeerde vorm van flexibiliteit wanneer continu nieuwe wensen worden gehonoreerd. “We kunnen geen nee zeggen. Je moet echter in de engineering weten waar de contactdozen komen en niet nog eens sleuven in een betonelement gaan frezen. Weten waar die stekker komt en dan terug-engineeren. Dat geldt ook voor gietbouw; elke aanpassing verstoort het proces. In BIM kunnen we alles ontwerpen en vastleggen. Dan kun je vervolgens gestructureerd monteren en bouwen. Gun jezelf die goede voorbereiding. Ik zie helaas dat het daar in de bouw aan schort. Te korte voorbereidingstijd, met alle gevolgen voor het uiteindelijke bouwproces.”
De sleutel tot beheerste bouwprocessen is het voordenken in de voorbereiding.
Als je bouwprocessen goed voorbereid, dan lopen zowel prefab als gietbouw soepel. Soms zijn 40 à 45 partijen tegelijk aan het werk op een bouwplaats.
Bouwmethoden bijten elkaar niet
Frank Castricum ziet dat prefab bouwen steeds meer wordt ingezet. De bouwmethodiek biedt kwaliteit, snelheid en logistieke oplossingen. “Prefab past ook bij lean bouwen; zuivere productieprocessen. Prefab bouwen is weliswaar iets duurder dan gietbouw, maar als je gebouwen of woningen een paar maanden eerder in gebruik kunt nemen dankzij een snelle montage in prefab, dan heeft de opdrachtgever direct financiële voordelen. Je moet kijken naar de total cost of ownership. Soms is gietbouw technisch nodig omdat je met constructieve knopen en belastingen zit. Gietbouw en prefab bijten elkaar niet. Bovendien kan de prefab industrie qua capaciteit niet alle projecten bedienen. Het is vaak hollen of stilstaan in de bouw. De prefab industrie is sterk gebaat bij continuïteit. Als je kijkt naar de opkomst van bouwconcepten voor woning- en appartementenbouw, dan zit daar automatisch continuïteit in. Dan gaan we veel meer vanuit vaste structuren bouwen in plaats van elke keer een prototype realiseren. Want dan gaan we het wiel opnieuw uitvinden, constructieve opgaven oplossen en dan komt er ook een nieuw team op dat zich gaat buigen over vraagstukken die bij hun voorgangers bekend zijn. We kunnen veel meer leren van eerdere projecten.”
Hij zit ook in het bestuur van een samenwerkingsverband van aannemers dat leerlingen een werk-ervaringsplek geeft. “Eerlijk gezegd vraag ik mij af hoe wij de kennis van de ‘oude knarren’ in de bouwsector kunnen doorgeven aan de jongeren. Bouwmethodieken zijn geen abc-tjes. Het zijn soms ook heel andere vakdisciplines. Op een BIM-afdeling werken slimme mensen, maar ze missen de kennis en feeling met het bouwproces.” Het is volgens Castricum goed dat in het BIM-proces steeds vaker in het voortraject alle betrokken partijen worden meegenomen, van installateur tot prefab betonfabrikant. Zo bouw je die expertise van bouwen in. “BIM moet een gezamenlijk model zijn. Dan wordt (prefab) bouwen een gezamenlijk feest.”
Bij een ander project, de torens Bossa Nova in Haarlem, zijn de liftkern, alle wanden en kanaalplaatvloeren in prefab beton met daaromheen een getunnelde gevel.
Hybride woontorens
“In die BIM-voorbereidingsfase kun je flexibel denken. Zo zie ik flexibiliteit van prefab. Zo hebben wij voor blok 8 in Oostenburg in samenspraak met opdrachtgever VORM ontwikkeling en aannemer Hillen & Roosen kunnen switchen van volledig in situ naar een onderbouw en liftkern in gietbouw en het overige in prefab beton. Met breedplaten voor de vloeren, voor mij de ultieme combinatie van prefab en gietbouw. Voor een ander project, de torens Bossa Nova in Haarlem, eveneens voor VORM ontwikkeling en Hillen & Roosen, doen wij het net andersom: een liftkern en alle wanden en kanaalplaatvloeren in prefab beton en daaromheen een getunnelde gevel, mede uit constructief oogpunt voor de ruime balkons. We benutten de kracht van bouwmethodieken. Je moet die brede scope hebben. Dat geldt mijns inziens voor alle partijen in de bouw. Die zouden zich kwetsbaarder moeten opstellen en elkaar kunnen helpen als dat voor ontwikkelingen en projecten gunstiger is. Zo kan ook de prefab betonindustrie zich verder ontwikkelen en groeien. Als je een collega-fabrikant vraagt om te helpen, zegt niemand nee.”
Want er komen nog grote opgaven voor de bouw en prefab betonindustrie aan. Neem alleen al de benodigde bouw van 1 miljoen extra woningen de komende jaren. Maar ook utiliteitsbouwprojecten en de infrastructuur. Frank Castricum: “Dat moet duurzaam. We maken bij blok 8 Oostenburg gebruik van in situ beton van New Horizon dat is samengesteld uit gerecyclede grondstoffen. We kijken ook naar de duurzaamheid van prefab beton. Daarbij is latere demonteerbaarheid een serieuze optie. Re-use van elementen is in mijn ogen nog bijzonder ambitieus, want je zult voor elk later te hergebruiken gevelelement of balkonplaat toch eerst moeten engineeren of deze wel geschikt is in het nieuwe project. Er liggen nog praktische obstakels. We kunnen op dit moment veel bereiken in de betonwereld met reduce en recycling.”
Ikea-montagegids maken én volgen
Frank Castricum besluit: “Prefab beton is met een goede voorbereiding een super bouwmethode. Ik kijk met trots naar de vele projecten die wij in prefab realiseren en gerealiseerd hebben. Zoals de betonbouw van de Ziggo Dome waar naast in situ beton heel veel prefab is toegepast, waaronder 1196 sandwich gevelelementen waarmee aan de buitenzijde van de Dome een enorm LED beeldscherm is gerealiseerd. Als de voorbereiding in prefab goed is, is het monteren simpel. Laat ik het zo zeggen: we kunnen in BIM die doordachte Ikea-montagegids maken. In de fabriek kunnen wij die perfect passende elementen maken. Op de bouwplaats moeten wij het montageboekje volgen en alles zo monteren. De route voor een geslaagd prefab bouwproject is helder en logisch.” Maar zoals een woonconsument snel aan de gang gaat en het montageboekje niet volgt, zo wil de bouw toch nog even wat extra planken of scharnieren toevoegen. “Dat ontkracht de hele systematiek. En dat laten wij in de bouw toe.”